هوش‌مصنوعی اخلاقی، مسئولیت‌پذیر و قابل اعتماد: اصول و رهنمودها

توسعه و استقرار سیستم‌های هوش‌مصنوعی (AI) مستلزم رعایت اصول اخلاقی برای اطمینان از استفاده مسئولانه و اعتماد اجتماعی است. در زیر مروری بر اصول، چالش‌ها و توصیه‌های کلیدی برای ایجاد سیستم‌های هوش مصنوعی قابل اعتماد ارائه شده است.

 1. اصول اصلی هوش‌مصنوعی اخلاقی

تفسیرپذیری و شفافیت: سیستم‌های هوش‌مصنوعی باید فرآیندهای تصمیم‌گیری خود را به‌وضوح توضیح دهند، به‌ویژه در برنامه‌های پرمخاطره مانند مراقبت‌های بهداشتی یا مالی. شفافیت تضمین می‌کند که کاربران درک کنند الگوریتم‌ها چگونه کار می‌کنند و چرا تصمیم‌های خاص گرفته می‌شوند [1][5][7].

انصاف: هوش‌مصنوعی باید از سوگیری علیه افراد یا گروه‌ها جلوگیری کند. انصاف مستلزم آزمایش دقیق برای اطمینان از نتایج عادلانه در بین جمعیت‌های مختلف است [1][7][8].

مسئولیت‌پذیری: طراحان و توسعه‌دهندگان سیستم‌های هوش‌مصنوعی باید نسبت به عملکرد و تاثیر خود پاسخگو باشند. ساختارهای مالکیت روشن باید برای نظارت اخلاقی ایجاد شود [1][7].

حریم خصوصی و امنیت: سیستم‌های هوش‌مصنوعی باید از داده‌های شخصی در طول چرخه عمر خود محافظت کنند و از رعایت قوانین حریم خصوصی و محافظت در برابر تهدیدات سایبری اطمینان حاصل کنند [1][2][7].

سودمندی: هوش‌مصنوعی باید با ارتقای پایداری، همکاری و توانمندسازی انسانی، رفاه اجتماعی را افزایش دهد [1][2].

قانونمندی: سیستم‌های هوش مصنوعی باید از تمام قوانین و مقررات مربوطه، با احترام به حقوق بشر و حاکمیت ملی پیروی کنند [3][4].

استحکام: سیستم‌ها باید از نظر فنی قابل اعتماد، مقاوم در برابر حملات متخاصم، و قادر به عملکرد ایمن در محیط‌های پویا باشند [3][6].

مدلی از اراده آزاد برای موجودات مصنوعی

مفهوم اراده آزاد برای موجودات مصنوعی توجه را به خود جلب کرده است زیرا سیستم‌های هوش‌مصنوعی به طور فزاینده‌ای وظایف مستقل را انجام می‌دهند. این مدل، با الهام از چارچوب‌های فلسفی و محاسباتی، شرایطی را بررسی می‌کند که تحت آن سیستم‌های هوش‌مصنوعی می‌توانند دارای اراده آزاد در یک مفهوم کاربردی و مفید تشخیصی در نظر گرفته شوند.

 1. چارچوبی برای اراده آزاد هوش‌مصنوعی

Christian List چک لیستی از سه شرط را پیشنهاد می‌کند که یک سیستم هوش‌مصنوعی باید واجد شرایط داشتن اراده آزاد باشد:

الف) عامل عمدی

- سیستم باید به عنوان یک عامل عمدی که قادر به تشکیل اهداف و ترجیحات باشد نگریسته شود.

- با الهام از موضع عمدی دنیل دنت، عاملیت عمدی به عنوان توانایی توضیح و پیش‌بینی رفتار یک سیستم با تلقی آن به عنوان هدفمند تعریف می‌شود.

ب) امکانات جایگزین

- سیستم باید ظرفیت انتخاب بین چندین گزینه را بر اساس فرآیندهای داخلی خود داشته باشد تا تحمیل خارجی.

- برای مثال، الگوریتم‌های یادگیری تقویتی به سیستم‌های هوش‌مصنوعی اجازه می‌دهند تا استراتژی‌های مختلف را بررسی کنند و رفتار خود را به صورت پویا تطبیق دهند.

ج) کنترل عِلی

- سیستم باید بر اعمال و نتایج خود کنترل داشته باشد و اطمینان حاصل کند که تصمیمات آن کاملاً از پیش تعیین شده یا تصادفی نیست، بلکه ناشی از فرآیندهای استدلال درونی آن است.

 

شکل 1: مدل دو مرحله‌ای اراده آزاد

بازاندیشی در خودمختاری انسان‌ها و روبات‌ها

مفهوم خودمختاری در انسان و ربات در حال بازتعریف قابل توجهی است زیرا پیشرفت در هوش‌مصنوعی (AI) و رباتیک تمایزات سنتی را به چالش می‌کشد. در زیر تحلیلی از مضامین کلیدی، مکانیسم‌ها و پیامدهای اجتماعی بر اساس تحقیقات اخیر ارائه شده است.

 

 1. تعاریف و چارچوب‌های مفهومی

خودمختاری انسان

- ویژگی‌های درونی: استقلال انسان عمیقاً در سیستم‌های بیولوژیکی از جمله خودآگاهی، فضاهای تفکر مستقل و توانایی خودگردانی بدون دخالت خارجی ریشه دارد [1][3][4].

- پیچیدگی شناختی: انسان‌ها دارای فضاهای فکری ذاتی هستند که امکان تصمیم‌گیری قوی، جامع و سازگار را فراهم می‌کند [1].

خودمختاری ربات

- تعریف عملیاتی: خودمختاری ربات به توانایی عمل بدون نظارت مستمر انسانی اشاره دارد که اغلب توسط اهداف یا الگوریتم‌های از پیش برنامه‌ریزی شده هدایت می‌شود [2][3].

- خودمختاری عمدی: ربات‌ها می‌توانند با تعیین درونی اقدامات برای دستیابی به اهداف خاص، رفتار هدف‌گرا از خود نشان دهند، اگرچه "نیت" آنها توسط طراحی انسان محدود می‌شود [2].